De toepassing van geluidabsorberende materialen door architecten
Enkele jaren geleden heeft een afstudeerder van
de Delftse Faculteit Bouwkunde een mini-enquête gehouden onder vijf
architecten over de toepassing van akoestische materialen in de
praktijk. De steekproef is natuurlijk veel te klein om er conclusies aan
te verbinden, maar desondanks zijn er enkele uitkomsten die aan de
vergetelheid ontrukt dienen te worden.
Alle architecten zeiden groot belang te hechten
aan een goed akoestisch klimaat in hun gebouwen. Toch waren twee van de
architecten de mist ingegaan bij hun allereerste project. Na oplevering
moest alsnog absorptiemateriaal worden aangebracht. Ze hadden het
probleem onderschat dan wel er domweg niet aan gedacht. Twee anderen
hadden soortgelijke ervaringen, maar waren in de ontwerpfase behoed voor
fouten door hun collega's op het bureau. Als de steekproef zou deugen,
was er dus bij 80% van de beginnende architecten wat mis. Faalt het
onderwijs? Of zijn er wettelijke regels nodig om architecten te dwingen?
En de opdrachtgevers dan? Mag daarvan worden verwacht dat zij het wel
weten?
Wat de regels aangaat is er nog een andere
architectenmening interessant. Eén van de architecten zei alleen
rekening te houden met de akoestiek indien hij er wettelijk toe zou
worden gedwongen; "het architectenvak is al uitgebreid genoeg". Dat legt
de opdracht voor een goed akoestisch klimaat dus bij de overheid. In dit
verband is het opmerkelijk dat er in het bouwbesluit maar één maximale
nagalmtijd staat: voor trappenhuizen. De norm voor klaslokalen is een
paar jaar geleden verwijderd. Kennelijk dacht men dat opdrachtgever en
architect er samen wel uit konden komen.
Al rondlopend door gerealiseerde gebouwen vallen
de volgende punten op:
-
In kantoren vindt men eigenlijk altijd een
akoestisch plafond dat het werken veraangenaamt. Kennelijk wordt er
niet gevraagd óf er absorptie moet worden aangebracht, maar gaan de
vragen alleen over de hoeveelheid, de kwaliteit en de prijs [[1]].
-
In schoollokalen voor het basisonderwijs
gaat het meestal goed, al zullen we verderop in het verhaal daar nog
wat van tegenkomen. Maar waarom gaat het dan soms mis in
instellingen voor voortgezet of hoger onderwijs? Zijn dat andere
architecten en/of andere opdrachtgevers?
En waarom gaat het dan zo vaak mis in de aanpalende
gymnastieklokalen? De school zelf is dan voorzien van absorptie, de
gymzaal is een lawaaiige echoput.
-
Waarom gaat het meestal goed in ziekenhuizen
en zo vaak mis in extramurale instellingen. Ze worden inderdaad
beoordeeld door twee verschillende instanties, maar dat moet toch
makkelijk te stroomlijnen zijn?
-
Cafés en restaurants hebben in de sites
waarin ze worden beoordeeld een aparte categorie "geluid". De
bezoeker weet dan welk etablissement beter kan worden vermeden. De
keuze voor het akoestisch klimaat en daarmee het publiek ligt bij de
uitbater. Gezien de wanhoop van sommige eigenaren is hij/zij
lang niet altijd in staat om vooraf een inschatting te maken.
Enkele mislukte en/of verbeterde voorbeelden van geluidabsorberende materialen in het architectonisch ontwerp
Gelukkig kunnen we honderden gevallen laten zien
van situaties waarin de absorptie vakkundig is aangebracht. Maar boeken
over bouwfouten zijn buitengewoon leerzaam. Vervelend is wel dat de
desbetreffende beleidsmakers, opdrachtgevers, architecten en adviseurs
met een schuldcomplex worden opgezadeld. De komende opsomming is
geschreven vanuit de eerste doelstelling. Voor ieder negatief voorbeeld
kunnen er zo een paar andere worden opgevoerd.

|

|
© Lau Nijs, S7_06391
|
© Lau Nijs, S7_06392
|
Het metalen dak is populair. Er zijn twee
uitvoeringen, met en zonder absorptie. De linker foto toont een ruimte
zonder absorptie in het dak. Het personeel klaagt steen en been. De
gymzaal had dezelfde materialisatie, maar daar werd de akoestische
absorptie later opgevoerd met een systeemplafond. De optie met
absorberend metaal was ongetwijfeld simpeler en harmonieuzer geweest.

|

|
© Lau Nijs, IMG_3690
|
© Lau Nijs, D2_05197
|
Nog een voorbeeld van een niet-absorberend
stalen dak in een gymzaal(links). Gymzalen zijn berucht, ten dele omdat
de oude normgetallen niet deugden. De gymleerkrachten in deze ruimte
liepen met succes te hoop waarna de oplossing werd gezocht in
wandabsorptie (rechts).

|

|
© Lau Nijs, i8_02312
|
© Lau Nijs, i8_02316
|
Hoewel het moeilijk te zien is, toont de linker
foto een geval waarbij wél de absorberende plafondvariant is gebruikt.
Het is een aanbouw aan een bestaande kantine/café. Die bestaande kantine
is (tegelijkertijd?) "opgeknapt" waarbij de (bruine) absorberende
plafondtegels zorgvuldig zijn dichtgeverfd. Het oude deel galmt nu, in
het nieuwe deel is een gesprek veel eenvoudiger.

|

|
© Lau Nijs, D2_01556 en 1546
|
© Lau Nijs, D2_01545 en 1551
|
Helaas komt het ook voor dat het oude deel
beter is dan het nieuwe. Links boven geeft een beeld van de Aula van de
TUDelft. Het gebouw is gebouwd in de tweede helft van de zestiger jaren;
het zit vol met absorberende platen. De kantine (rechtsboven) is in de
jaren 80 toegevoegd. Het plafond (links onder) absorbeert niet of
nauwelijks. De spatiëring is te groot en er zit geen absorptie achter de
spleetjes. Het is daardoor een lawaaiige omgeving. Het personeel klaagt
en lunchgangers die met elkaar willen spreken mijden de ruimte. Het
vervelende van dit soort situaties is dat ze net niet echt "slecht"
zijn. Ze moeten als "matig" worden betiteld. Echt slechte situaties
worden meestal direct aangepakt; de matige situaties blijven jarenlang
in stand. Het is altijd weer een verademing om de kantine in het nieuwe
gedeelte te verlaten en het oude gedeelte te betreden (rechtsonder).

|

|
© Lau Nijs, D2_05699
|
© Lau Nijs, D2_05696
|
Een restauranthouder heeft zelf maatregelen
getroffen. "Helpt dit?" is de standaardvraag op college. Vrijwel
iedereen komt er wel achter dat het gebruikte doek op zich te dun is.
Het hangt dus af van de laag absorptiemateriaal die bovenop het doek is
gelegd.

|

|
© Lau Nijs, S7_07823
|
© Lau Nijs, S7_07830
|
Twee ruimten in een dezelfde instelling voor
verstandelijk gehandicapten. De linker ruimte is voorzien van een
akoestisch lattenplafond en geeft geen aanleiding tot klachten. De
rechter is voorzien van een systeemplafond. Merkwaardigerwijs werd over
deze ruimte, de aanliggende ruimten en de gangen stevig geklaagd. De
verklaring was verrassend: bij nadere beschouwing en nameting bleek een
niet-absorberende tegel te zijn gebruikt. Een fout ordernummer
doorgegeven? De verkeerde pallet met tegels gestuurd?

|

|
© Lau Nijs, Dngn5590
|
© Lau Nijs, Dngn5592
|
Instellingen voor gehandicapten hebben het
akoestisch sowieso moeilijk. Soms is het geproduceerde geluid
aanzienlijk en er zijn meestal meerdere geluidbronnen tegelijk.
Links toont een situatie waarin eigenlijk een
akoestische plafond was bedoeld door de architect. De ruimten worden
echter gehuurd en de eigenaar heeft de plafonds in de woonkamers
wegbezuinigd. In de gangen zijn de plafonds wel gehandhaafd.
Het akoestisch klimaat wordt gered door het absorberende
bankstel, maar vooral doordat de leden van deze bewonersgroep "elkaar laten uitpraten". Als er een andere groep wordt
gehuisvest (dergelijke wisselingen in instellingen zijn aan de orde van
de dag) ontstaat weer typisch een langdurig "matige" situatie. Een
ruimte in een instelling verdient
altijd extra absorptie.

|

|
© Lau Nijs, IMG_5925
|
© Lau Nijs, D2_14005
|
Als er absorberende vlakken worden aangebracht
dienen ze ook nog minimale afmetingen te hebben. De linker foto toont
plafondeilanden van geperforeerde gipsplaten (plus absorberend
materiaal), zoals die in alle lokalen en de gangen van een school waren
aangebracht. De hoeveelheid was voldoende om te voldoen aan het
toenmalige bouwbesluit. Echter, de leerkrachten van de school vonden het
akoestisch klimaat onvoldoende [[2]],
zodat later extra eilanden van akoestisch schuim zijn toegevoegd. Het
was waarschijnlijk handiger, goedkoper en fraaier geweest als direct het
gehele plafond bekleed was.
|

|
|
© Jaap vd Linde, IMG_0472
|
Nog een school waarin het plafondeiland te klein
is. Ditmaal is dat gedaan om het plafond te laten koelen en verwarmen
via betonkernactivering. Omdat alle andere oppervlakken keihard zijn is
de nagalmtijd te lang. Het gebrek aan absorberend oppervlak had kunnen
worden gecompenseerd op de achterwand.

|

|
© Lau Nijs, S7_06929
|
© Lau Nijs, S7_06924
|
Twee aanliggende vertrekken in een
kinderdagverblijf. Om de een of andere reden is in het rechter lokaal
wel absorptie aangebracht en in het linker niet. De meubilering zorgt
nauwelijks voor aanvulling. Juist in dit soort situaties horen ook
betrekkelijke akoestische leken (het personeel) het verschil
onmiddellijk en ontstaan er klachten over de linker situatie.
|

|
|
© Lau Nijs, i8_02379
|
Tot besluit het ideale plafond. Strijk neer op
een terras en verbaas U over de voortreffelijke spraakverstaanbaarheid,
ook bij een overvolle bezetting. Het contrast met de binnenzijde van
veel restaurants en cafés is soms erg pijnlijk.
Trouwens, ook muziek kan, met name op een niet
al te groot plein buitengewoon mooi klinken.